Wiadomo, że moda jest trochę sztuką, a trochę biznesem. Ile w niej sztuki? Ile biznesu? Czy to, co moglibyśmy nazwać w modzie sztuką, nie jest czasem ozdobną przykrywką dla czystego biznesu?

Sekretarz redakcji kwartalnika „Przekrój” prowadzi rozmowy z ciekawymi ludźmi. Zapraszamy do lektury pierwszej odsłony cyklu „Jak żyć?”.

Czyli o ewolucyjnym i biologicznym sensie muzyki.

Chyba każdy, kto kiedykolwiek piekł ciasto lub przyrządzał deser, miał z nim do czynienia – cukier o intensywnym zapachu wanilii. Jeśli ktoś ma jeszcze w kuchni opakowanie, niech się mu przyjrzy i przeliteruje nazwę, może ona okazać się zaskakująca. Otóż produkt ten nazywa się nie „cukier waniliowy” a „waniLINowy”, a już wielokrotnie miałem okazję przekonać się, że ludzie latami nie zwracali na tę delikatną różnicę uwagi. Mogłaby to być zresztą znakomita ilustracja tezy, że ludzie często widzą i zapamiętują nie w istocie to, na co patrzą, lecz to, czego się domyślali lub spodziewali.

O najnowszej książce Ewy Wanat "Deutsche nasz" pisze Tomasz Stawiszyński.

Uczenie się jest podstawową czynnością, jakiej od samego urodzenia doświadcza każda istota ludzka. Co jednak kryje się za biologicznym sensem nauki, na czym polega akrobatyka umysłu i czy gry komputerowe naprawdę poprawiają koncentrację?

Coraz częściej mówi się o ekonomicznych konsekwencjach zmian klimatycznych, ale przecież to nie wszystko. Radykalne zmiany środowiska, w którym żyjemy, muszą mieć także konsekwencje emocjonalne i duchowe. Pogoda zawsze bywała zmienna, jednak pewne rzeczy uważaliśmy za wieczne.

Epoka baniek informacyjnych, fake newsów i rzeczywistości wirtualnej powoduje, że w infosferze krążą na równych prawach naprawdę bardzo dziwaczne przekonania. Dlatego merytoryczna dyskusja z nawet najbardziej „odjechanymi” przekonaniami zdaje mi się nieodzowna.

Bombaj, zamieszkany przez ponad 20 mln ludzi, właśnie zakazał używania plastiku. A to tylko początek – w ślad za wielką metropolią pójdą inne miasta w Indiach.

Mnóstwo rzeczy, które niegdyś działy się na mocy bezwładnych procesów losowych, podlega dzisiaj naszej kontroli. Wkraczamy w epokę, w której o momencie własnej śmierci będziemy w wielu przypadkach decydować sami.

Jak daleko podróżują zwierzęta? Jakie destynacje wybierają, gdy podejmują wędrówkę? Które ustanawiają rekordy odległości na lądzie, a które na morzu? Dlaczego podróżują te, a nie inne gatunki?

Wspominam teraz cały ten rytuał: często najpierw pisałam na brudno, następnie, po poprawkach, przepisywałam całość starannym, pochyłym pismem, ozdabiałam rysunkami. Ładna papeteria była w latach 80. prawdziwym skarbem i właśnie taki nostalgiczny skarb chciałam pewnie dać córce, zapominając, że pochodzi ze świata, do którego ona nie ma żadnego dostępu (podobnie jak ja będę najwyżej gościem w kraju Snapchata).

Tylko pielęgnując różnorodność, unikając narzucania jednomyślności, odchodząc od wszelkich postaci monoteizmu, kierując się racjonalnością, nie zaś z góry przyjętymi i niekwestionowalnymi hasłami, można choć trochę odrestaurować od środka polską sferę publiczną.

Jak wygrywać na mundialu i czym jest współzawodnictwo w świecie fauny i flory? Okazuje się, że jedną z dróg do modyfikacji zachowania prowadzącego do porażki może być pętla nawyku. Przymus wykonywania konkretnych czynności napędzany jest zróżnicowanymi bodźcami, a za doskonały przykład podać można wszelkie nałogi.

Nasz opis rzeczywistości bazuje na aparacie wykształconym w ciągu wieków życia i doświadczania świata w ludzkim ciele – z ludzkim mózgiem i ludzkim językiem. Patrząc na świat, w jakimś stopniu obserwujemy zawsze samych siebie. Ale czy świat obserwuje nas? Jak widzą nas zwierzęta, jak doświadczają rośliny?

Takie sytuacje, jak wielka euforia futbolowa w cieniu powolnej śmierci ukraińskiego reżysera Olega Sencowa i niezdolność polityków do jakiejkolwiek w tej sprawie interwencji, odsłaniają niezmierzone morze cynizmu.

Lubimy piosenki, które kiedyś już słyszeliśmy. Ciało zalewają endorfiny, gdy z głośników dobiega utwór przywołujący miłe wspomnienia. Bo generalnie lubimy to, co znamy. Tak jesteśmy skonstruowani i tak działa nasz mózg. Ale każdy kij ma dwa końce.

Czasem koniec świata – rozumiany jako jego najciemniejszy i najpodlejszy zakątek – znajduje się bliżej, niż sądzimy. Czyli kolejne doniesienia z (jeszcze) innego krańca świata o sprawach, o których (nie) musisz wiedzieć.

Nie żyjemy na świecie sami, a inni ludzie nie mają obowiązku ponoszenia emocjonalnych i życiowych kosztów naszych uprzedzeń i błędów poznawczych.

Teorie spiskowe, z antyszczepionkową mitologią na czele, to współczesne utopie à rebours, rajskie opowieści o dobrobycie i powszechnym szczęściu, tyle że snute za pośrednictwem masywnych zaprzeczeń.

W przypadku tegorocznego Nobla podstawa do odwołania była obyczajowa, i może brzmi w tym chichot losu, że gdy wśród recenzentów święcą triumfy obsesyjni badacze życiorysów, nawet kapituły nie znają dnia ani godziny.

Liczne badania przeprowadzone przez laboratorium amerykańskiego psychologa Paula Piffa pokazują, że w miarę poprawy sytuacji społeczno-ekonomicznej maleje zdolność do empatii, a wzrasta przekonanie o własnych zasługach i poczucie, iż jest się w prawie.

Meghan Markle i książę Harry – ta para zdominowała w ostatnim tygodniu właściwie wszystkie pasma medialne, serwisy informacyjne, strony internetowe i programy telewizyjne. Dlaczego? Czyli Rada Mędrców o królewskim ślubie.

Różnica pomiędzy zwolennikami a przeciwnikami legalizacji eutanazji ma w istocie charakter religijny, jest więc przepastnie głęboka, sięga samych źródeł naszego myślenia o życiu i śmierci, o sprawach ze wszech miar ostatecznych. Kiedy mamy do czynienia z różnicą o takiej skali, trudno mieć nadzieję na sensowną wymianę argumentów.

Czyli o tym, co neurobiologia może powiedzieć nam o naszej przyszłości.

W Arabii Saudyjskiej odbył się pierwszy od 35 lat kinowy pokaz filmu. Film był hollywoodzki, kino chińskie, a na widowni siedzieli leciwi arabscy dyplomaci – czyli wiadomości, bez których (nie) możesz się obejść.

Nie ma to jak przywalić komuś bezkarnie, na mocy niekwestionowanej „racji”. Wyżyć się trochę na drugiej osobie, ale pozostać „sprawiedliwym”. Mieć rację, kto tego nie lubi? Ja lubię, przyznaję się bez bicia. Ale pragnienie to jest tak samo egocentryczne, jak pragnienie, żeby mieć, przykładowo, dużo pieniędzy.

Doskonale wiadomo, że lotnictwo jest najbezpieczniejszym środkiem transportu na świecie. Profesor Arnold Barnett z Massachusetts Institute of Technology wyliczył, że w krajach tzw. pierwszego świata, prawdopodobieństwo śmierci w katastrofie lotniczej wynosi wspomniane w tytule 1 do 25 milionów. To oznacza, że, aby zginąć w ten sposób, człowiek musiałby latać raz dziennie przez 68 000 lat.

Jak wynika z rewelacji ujawnionych przez Christophera Wylie – a także z licznych doniesień publikowanych w krajowych i międzynarodowych mediach – firma Cambridge Analytica wywarła istotny wpływ na przebieg wyborów w USA w 2016 roku. Jak tego dokładnie dokonała – nie wiadomo.

Czyli o zaletach kompanii z biologicznej perspektywy.

Liczni zwolennicy miejskich ekologii uważają, że przetrwanie będzie wymagało takiej zmiany w sposobie zamieszkiwania Ziemi, która zwiększy gęstość zaludnienia w miastach, a duże przestrzenie uwolni od stałej ludzkiej obecności. Według biologa W. O Wilsona, dokładnie połowa planety powinna zostać oczyszczona z ludzi (dotyczy to rzecz jasna także oceanów). Radykalny pomysł!

Brzmi to niczym scenariusz skeczu Monty Pythona, albo przynajmniej jakiejś solidnej, surrealistycznej amerykańskiej komedii z lat 80. Tymczasem nie ma tu nawet grama fikcji. Mike Hughes, 61-letni kierowca z Kalifornii, naprawdę własnoręcznie wystrzelił się w kosmos.

Wszystko możemy nazwać tak, żeby nie dotknąć sedna. Ale w odróżnieniu od języka, którym przemawia do nas władza, w sztuce dystans i metafora tworzą potrzebny dysonans, dzięki czemu sztuka mówi (pokazuje) więcej.

Czyli doniesienia, bez których (nie) możesz się obejść. Z tym razem z Kanady.

Czyli raz jeszcze o radości upokorzenia w telewizyjnych programach typu reality.

Powieść nie daje odpowiedzi i właśnie dlatego nie da się wykluczyć najbardziej niepokojącego wariantu: zabił, bo mógł. Był silniejszy (miał siekierę), a nie istniało prawo, przed którym musiałby odpowiedzieć. Nikt nie patrzył, nie groziła mu żadna kara. Zabił, bo tylko taki pożytek umiał uczynić z dostępnej mu wolności – czyli rzecz o powieści Marlen Haushofer.

Całe życie – zresztą niejedno – można przeżyć w wyobraźni.

Według opublikowanego na początku stycznia raportu, sporządzonego przez organizację charytatywną Oxfam, 82 procent wygenerowanego w 2017 roku dochodu trafiło do 1 procenta najbogatszych. Najbiedniejsza połowa ludzkości otrzymała z tego... 0 procent.

W listach pytacie, jak dobrze wypaść na Facebooku. Odpowiedź brzmi: nie da się dobrze wypaść na Facebooku. Tam wszystko widać. Wszystko. Media społecznościowe to wizytówka, na której każdy zostawia psychologiczny odcisk palca.

Doniesienia, bez których (nie) możesz się obejść – na początek z Liberii.

Co nam przychodzi na myśl, kiedy słyszymy o szczytach? Pokonanie samego siebie. Doskonałość, perfekcja, idealność. Zachwyt, olśnienie, absolutna wolność, niezależność. Ale również samotność.

Proponuję przeprowadzić pewien eksperyment myślowy. Załóżmy, że nam się udało wytrwać w noworocznych postanowieniach. Co wtedy?

Zwróciliście uwagę na to zjawisko? Jakoś szczególnie widoczne chyba przede wszystkim w polskiej debacie publicznej, w gazetach, programach telewizyjnych i radiowych, a wreszcie w dyskusjach na Facebooku czy Twitterze. A mianowicie: coraz silniej i coraz bardziej otwarcie proklamowany dogmat jednomyślności.

Pewne rzeczy epoki biedermeier i współczesności są zdumiewająco podobne, jak powrót do ładnych przedmiotów czy popularność rękodzieła; coraz częściej natykam się w różnych miejscach na pomysły, by szukać ukojenia w robótce. Kto wie, może wkrótce doczekamy się renesansu wspólnego śpiewania, recytacji wierszy i lekcji pianina.

Wszyscy doskonale wiemy, że nie uda się nam spełnić co najmniej większości noworocznych postanowień. Niemniej jednak z godnym podziwu uporem podejmujemy ich za każdym razem całe mnóstwo.

Kiedy dziecko było dzieckiem, grudnie bywały czasem pełnego emocji oczekiwania, liczenia lampek choinkowych pojawiających się w oknach domów, czasem zapachów i smaków, i przeczuwania jakiegoś zbliżającego się przełomu. Tylko… czy tak naprawdę było?

Interesuje mnie, w jakim błędzie tkwimy my sami. Czego w sobie nie dostrzegamy. W którym momencie sprzeniewierzyliśmy się – i w którym momencie sprzeniewierzamy się – wartościom, które niesiemy na sztandarach.

O naszą uwagę toczy się prawdziwa wojna. Dookoła jest mnóstwo instytucji zainteresowanych w tym, żebyśmy koncentrowali ją właśnie na ich produktach.

W naszych miastach może być tak albo inaczej, wiele zależy od nas samych, ale najwięcej od właścicieli budynków i władz miasta, które pora wybudzać z obojętności. Miasto jest od tego, żeby wtrącać się na rzecz naszych uczuć.

Często mówi się o rezygnowaniu z przyjemności dla jakiegoś ważniejszego celu, dla oszczędności, dla czyjegoś dobra albo dla treningu silnej woli. Ale niewiele mówi się – bo widocznie jest to aktywność wyjątkowo koneserska – o przyjemności rezygnowania.

Facebook, największy portal społecznościowy na świecie, wdroży niebawem – najpierw pilotażowo w Australii, a później być może na całym świecie – nową, rewolucyjną praktykę. Jej deklarowanym celem jest poprawa ogólnego poczucia bezpieczeństwa użytkowniczek i użytkowników.

Jest niedziela, dnia właściwie nie było, zmierzch zapadający około 16 sankcjonuje noc panującą niepodzielnie przez cały ten listopadowy czas. Poprzedniego dnia w Warszawie obchodzono 99 rocznicę odzyskania niepodległości...

Gdyby nie zło, życie nie byłoby bajką.

Czy można stworzyć Boga?

Wspólnota musi w określony sposób tworzyć własną historię. Do historii pasują wyłącznie odpowiednio oszlifowane posągi. Indywidualne losy, osobista biografia, własne marzenia, potrzeby, cierpienia, nadzieje, lęki, blokady, upadki, rozdarcia, niepewności, ograniczenia i uwikłania – wszystko to musi zostać starannie spiłowane. Tak, żeby powierzchnia była lśniąca i gładka.

Czy da się myśleć o przemijaniu, starości i śmierci bez lęku?

Mimo rozwoju nauki, mimo wypracowywania naprawdę precyzyjnych standardów osiągania przekonań uzasadnionych i weryfikowalnych, wciąż jesteśmy skłonni uwierzyć praktycznie we wszystko.

Czekam na ten moment, aranżuję przebieg zdarzeń, by znów się w nim znaleźć. Wchodzę do miasta w ten sam, znany sposób.

... głaskać jego sierść – śpiewał zespół Breakout. Opieka nad królikiem wcale nie jest łatwym zadaniem, czyli rzecz o BOTUS-ie i innych zajęczakach.

Trudno uwierzyć, że jeszcze parę lat temu, po zakończeniu Zimnej Wojny, wieszczono „koniec historii”.

Cokolwiek by się nie działo – wyraźnie już dziś to widzimy – rząd nie zamierza zaprzestać wycinki zainfekowanych przez kornika drukarza drzew w Puszczy Białowieskiej.

Dzisiaj już się tak nie przemyca treści między wierszami. Dziś można pisać swobodnie o tym, że jest się odmieńcem. A potem stawić czoła wylewowi nienawiści na internetowych forach...

Fundamentalizm nie ma jednej barwy, jednej orientacji: bywa prawicowy, lewicowy, konserwatywny, postępowy, zaściankowy, światowy, nacjonalistyczny i kosmopolityczny.

Czyli o tym, dlaczego wciąż poszukujemy niesamowitości i cudowności.

O Londynie, mieście, które oddaje się każdemu, kto go potrzebuje, pragnie i do niego przybywa, kuszony legendą czy obietnicą...

Na czym polega wartość dzikości, czyli niczym nieskrępowanego, twórczego, eksperymentującego życia? Na czym polega wartość spotkania z czymś innym niż my sami? Język ekonomii nie odpowie na to pytanie wyczerpująco. Kiedy kurczą się obszary wolnej, ewoluującej, dzikiej przyrody, coś zostaje bezpowrotnie utracone – bezpowrotnie tracimy coś, co nie jest mniej realne tylko dlatego, że nie daje się przeliczyć na wymierny zysk .

Nawet koniec świata może spowszednieć, ale tym razem nie może być mowy o obojętności – Rada Mędrców "Przekroju" powraca z felietonem o apokaliptycznych fantazjach zachodniej kultury i ich, czasem całkowicie realnych, skutkach.

Przyjaznych nałogów, jak choćby czytanie, mamy niezbyt wiele. Przeważają te niekorzystne lub wręcz niszczące zdrowie. Jak z nimi walczyć?

Nie ma lepszego lekarstwa na lęk niż spokojna rozmowa – więc lepiej pytać, niż milczeć w okopach uprzedzeń i niewzruszonych sądów.

Dwie naczelne reguły kierują naszym zachowaniem i doświadczeniem, twierdził Zygmunt Freud. Zasada przyjemności i zasada rzeczywistości. W myśl tej pierwszej, nasze pragnienia dążą do jak najszybszego i bezwarunkowego zaspokojenia. W myśl tej drugiej, psychika stara się rozróżniać sytuacje, kiedy owo zaspokojenie może faktycznie nastąpić oraz takie, w których nic podobnego nie ma szansy się wydarzyć. Chodzi o to, mówiąc w skrócie, żeby nie tracić nadmiernie energii i nie szukać gratyfikacji tam, gdzie nie ma na nią nadziei.

Rób, rób, rób, chciej, chciej, świat nie śpi, świat nie czeka, nie możesz zostać w tyle – mówi wszystko dookoła. W takich okolicznościach, niespodziewanie polityczne stają się nawet zupełnie błahe czynności, jak gapienie się w okno czy sen.

Gdybyśmy o rzeczywistości wnioskowali na podstawie „Projektu Lady”, „Kuchennych rewolucji”, „Hell's Kitchen” albo „Top Model”, mielibyśmy obraz świata, w którym zasadniczym ludzkim pragnieniem jest pragnienie sukcesu, bogactwa i wygranej. Za te obiekty pożądania trzeba wszakże zapłacić określoną cenę, to znaczy najpierw pozwolić się do woli upokorzyć i poniżyć tym, którzy już wcześniej osiągnęli upragnione apanaże. Nie jest to miłe doświadczenie, ale warto wytrzymać, bo ostatecznie, kiedy samemu osiągnie się szczyty, będzie można robić dokładnie to samo innym.

Taksonomia to dziedzina, w której nieustannie coś się zmienia, a ostatnio na polskiej niwie zmieniło się całkiem dużo. W ciągu ponad 250 lat, które upłynęły od czasu ukazania się Zwierząt domowych i dzikich, zajączek maluchny okazał się faktycznie maluchny, ale jednak nie jest to zajączek, a szczekuszka; prosięcokrólik to dzisiaj aguti, zaięczonóg – lis polarny. W ubiegłym roku świnka morska ostatecznie zmieniła oficjalną nazwę na mniej sympatyczną, ale precyzyjniejszą kawię domową.

Co wam się dzisiaj śniło? I czy zastanawialiście się, co to może znaczyć? Bo przecież sny coś znaczą, prawda?

Mówi się, że „podróże kształcą”, bo pozwalają spotkać się z kimś innym, z czymś innym: z innymi pejzażami, ludźmi, zwyczajami, językami, zapachami, smakami, sposobami myślenia, stylami życia. Tylko czy we współczesnym masowym podróżowaniu w ogóle do takiego spotkania dochodzi?

Ta pani, co złorzeczy pod nosem, przechodząc obok matrony w hidżabie, czy tak samo złorzeczyłaby pod nosem, gdyby nie antyemigrancka retoryka sącząca się z internetowych forów, z mediów publicznych, z dzienników telewizyjnych i programów publicystycznych? Czy ten pan, który wstaje i się przesiada, żeby być jak najdalej od śniadych, też dbałby o czystość rasową, gdyby nie nieprzejednane stanowisko władz?

Czy istnieje osobowe zło? Szatan oraz legiony jego demonów? Niewidzialnych, acz fundamentalnie realnych istot, obdarzonych podmiotowością, intencjonalnością, osobowością, które, z czystego rozmiłowania w destrukcji, sukcesywnie działają przeciwko wspaniałym boskim dziełom?

Underwood – przebiegły, inteligentny, kalkulujący wszystko na zimno, rozumiejący, że na wszystko jest odpowiedni czas – wydaje się jednak zdecydowanie bardziej atrakcyjną figurą, niż inni znani nam politycy, ci – zazwyczaj mało wyrafinowani – krzykacze o cokolwiek ekscentrycznych fryzurach i tyleż ekscentrycznych pomysłach.

O przygodach i skarbach na pchlich targach.

Ludzie mogą wpłynąć na klimat właśnie z powodu przypisanej mu zmienności. Lepsze zrozumienie niestabilności warunków panujących na ziemi jest warunkiem zbudowania zdrowszych relacji ludzkich społeczeństw ze środowiskiem naturalnym. Jeśli ludzie stali się istotną siłą kształtującą naturę na ziemi to dlatego, że natura ziemi podlega zmianom, a zatem, nie można traktować jej jako pasywnego tła dla ludzkiej historii.

Współczesne neuronauki, czyli dziedziny, które zajmują się badaniem funkcjonowania ludzkiego mózgu oraz możliwymi konsekwencjami wyników tych badań w różnych obszarach życia społecznego, w istotny sposób samo modyfikują pojęcie odpowiedzialności. Z jakimi konsekwencjami?

Jak większość ludzi znam cebulę z widzenia – i z jedzenia. Przyrządzanie bigosu zawsze zaczynam od podsmażenia cebuli na złoty kolor... Czyli dziś zapraszamy do lektury felietonu kulinarno-naukowego!

Czy można lub trzeba być kowalem własnego losu? Co to znaczy?

Czego właściwie chcemy? Czym jesteśmy? Coraz nas więcej i coraz skuteczniej kolonizujemy Ziemię, a jednocześnie coraz bardziej sami za sobą tęsknimy – rzecz o nienasyceniu, ambicji i potrzebie kontroli.

Na odległym satelicie Saturna, w całości pokrytym lodem, w oceanie znajdującym się pod lodową powłoką żyją być może jakieś tajemnicze bakterie...

Jak rozmawiać w społeczeństwie, które nie potrafi lub nie chce ze sobą rozmawiać? – nad metodami wydostawania się z pułapek dulszczyzny zastanawia się Redaktor Prowadząca „Przekroju”.

Rada Mędrców tym razem o serialu „Wielkie kłamstewka”. Uwaga: tego nie przeczytacie w kwartalniku!

Żeby więc w ogóle zorientować się, co się z nami dzieje, kim jesteśmy, jakie wartości są dla nas istotne, w którym kierunku chcemy iść, a z którego przyszliśmy, oraz co z tego wynika – musimy poszukiwać zrozumienia. Co to znaczy? Pyta i odpowiada Rada Mędrców "Przekroju".

W tym szczególnym momencie przejścia, kiedy już zniknął śnieg, a jeszcze nie ma trawy, kwiatów, liści na drzewach, wszystko jest boleśnie odkryte. To moment próby – konfrontacja z nagim życiem, życiem jako takim.

Dawniej dziesięć tysięcy w różnych banknotach to była harmonia pieniędzy i jak ją ktoś miał, zmuszony był wszystkie kieszenie niemy napchać i doliniarski fachowiec zawsze się na nim pożywił – ulubiony warszawski autor "Przekroju" o wymianie pieniędzy.

Reklamy mówiące o trafianiu substancji czynnej prosto w miejsce bólu poza tym, że upraszczają sprawę, niosą pewne niebezpieczeństwo. Sugerują, że lek działa tylko tam – i nigdzie indziej.