Kiedyś, a było to bardzo dawno, chowaliśmy jeża w domu. Znaleźliśmy go na ulicy, bezradnego i zziębniętego. Były to pierwsze dni jesiennych przymrozków. Jeż biegał bezładnie po ulicy, to tu, to tam i pewnie szukał ciepłej norki, by przespać głodną i chłodną porę roku.

W mieszkaniu ożywił się. Nazwaliśmy go Tuptuś. Jadł niesamowicie dużo (o, skutki tej żarłoczności!), a po nocach odzywało się niepokojąco jego tuptanie. Chętnie jadł cukierki, mięso, pił mleko. Po cukierka wdrapywał się na tapczan… Właził do zwiniętego chodnika i spał tak długo, póki się go nie odnalazło. Na wiosnę wypuściliśmy go na wolność. Tuptuś zanurzył się w świeżą trawę i bezgłośnie odchodził. Wołaliśmy: „Tuptuś, Tuptuś…” – ale nie wracał, choć przedtem reagował na swoje imię. Nawet się nie obejrzał. Pobiegł swym zabawnym kroczkiem, a gdy zniknął w trawie, zrobiło nam się bardzo smutno…

***

ALKOHOLIZM zdarza się także i wśród jeży. Niektóre chętnie żłopią np. wino. W badaniach naukowych odkrycie tej skłonności było jednym z dowodów, że jeż ma rozwinięty zmysł smaku i nim kieruje się, wybierając sobie pożywienie. Dowiedziono np., że nawet głodny jeż nie jada niesolonych potraw…

***

BUJDĄ jest mniemanie, że mięso jeża jest lekarstwem na rozmaite choroby, a starte na proszek działa na porost włosów. Tak samo nie ma żadnych podstaw zanotowana już przez Arystotelesa legenda o noszeniu przez jeże jabłek ponabijanych na kolce.

***

CO jeże lubią najbardziej? Ropuchy, węże, pijawki, chrząszcze. Pestki słonecznikowe, owies, rodzynki. Najulubieńszym pokarmem w niewoli są ryby. Chętnie też łowią myszy.

***

DWA rodzaje jeży zamieszkuje Europę: do Odry jeż wschodni (jasna plama na piersi), a dalej zachodni (ciemna plama na podbrzuszu, szyi lub ogonku). Podział na jeża o świńskim ryjku i jeża z psim pyszczkiem nie jest miarodajny, gdyż jeże potrafią błyskawicznie zmieniać wyraz pyszczka.

***

EROTYCZNE życie rozpoczyna jeż w wieku dziewięciu miesięcy. Samce zalecają się do jeżyczek, staczają nawet formalne bitwy o wybrankę. Drepcą dookoła samiczki, która często odpiera te zaloty gryzieniem. „Osłupiały usiadł – pisze obserwator jeży, Lons – zastanawiając się nad tą niespodzianką, a ona siedziała naprzeciw. Oboje spoglądali na siebie swymi małymi oczkami, nos przy nosie, kiedy samiec nabrał sił, aby znowu rozpocząć dreptanie…”

***

FUKANIE jest swoistą mową jeża, zdenerwowanego, przestraszonego czy chcącego opędzić się przed natarczywością. Gdy młody zgubi się – piszczy, wzywając matki. Jeże nie lubią natomiast i obawiają się gwizdania czy cmokania, nawet wtedy, gdy gwiżdże czy cmoka człowiek, który je oswaja.

***

GDZIE żyją jeże? Zamieszkują Europę. Żyją nawet w Alpach do wysokości 2 tys. m i na Kaukazie, ale tylko do 1000 m. Zamieszkują od Hiszpanii po Norwegię.

***

HEDGEHOG to angielska nazwa jeża. Znaczy „wieprzek żywopłotowy”, bo chętnie zamieszkuje na terenach lasów liściastych o gęstym podszyciu.

***

IMIONA nadawał swym jeżom badacz Lissmann, a one je rozpoznawały. Po pewnym czasie jeż przychodził do wołającego go jego imieniem „Greta”. Nigdy jednak nie nauczył się odróżniać brzmienia swego imienia od „Gerharda”.

***

JEŻE należą do rodziny Erina ceidae, stanowią odrębną grupę już od jakichś 50 milionów lat i są bardziej niż inne zwierzęta podobne do najdawniejszych pierwotnych ssaków. Interesującą i niewyjaśnioną dotychczas zagadką jest problem, w jakim sposób jeże „zatrzymały się w rozwoju” i dożyły do naszych czasów, nie podlegając większym zmianom ewolucyjnym.

***

KOLCE to jedna z najcharakterystyczniejszych rzeczy, po których najłatwiej rozróżnić jeża od innych stworzeń. Kolce mają od 20 do 30 mm długości, 2 mm grubości. Dorosły jeż nosi na grzbiecie około 16 tys. kolców. Specjalny aparat mięśniowy umożliwia stroszenie kolców lub kładzenie ich po sobie, ku dołowi. Jeża nie tak trudno urodzić, gdyż maleńki jeżyk ma jeszcze kolce schowane w skórze…

***

LEGENDY o jeżach dojących krowy – są oczywiście nieprawdziwe. Jakże jeż mógłby dostać się do wymion krowy i maleńkim pyszczkiem objąć wymię? Podobnie, tylko do legend można zaliczyć opowiadania o żywieniu się jeży jajkami ptasimi.

***

ŁYSIENIE wśród jeży jest ogromną rzadkością. Nauka tylko raz zanotowała taki fenomen. Jeż miał na grzbiecie tylko parę kolców, ale uwłosienie na podbrzuszu normalne. Często natomiast zdarzają się wśród jeży albinosy, a mniemanie, iż jeże siwieją na kolcach ze starości – jest szczerą prawdą.

***

MŁODE karmią się mlekiem matki do 40 dnia życia. 36-godzinne jeże staczają już boje o miejsce przy matce, piszczą, biją się między sobą, stroszą i zabawnie marszczą czoła. W 14 dniu życia otwierają się oczy, nie zawsze oba równocześnie. Jeże tracą, jak dzieci, zęby mleczne. Dożywają 8–10 lat.

***

NIEWRAŻLIWE są jeże na ugryzienia żmij i innych jadowitych węży. Podobnie nie szkodzi im jad pszczeli, a nawet jad tzw. muchy hiszpańskiej.

***

OGROMNIE pożyteczne są jeże dla ogrodnika, rolnika i nawet leśnika. Jeż niszczy i zjada ślimaki, chrabąszcze i małe gryzonie, uwalniając pola i lasy od szkodników.

***

PSYCHOLOGIA jeża. Mimo nieskomplikowanej budowy mózgu jeża można to zwierzątko wyuczyć różnych sztuczek np. służenia na tylnych łapkach. Również łatwo nauczyć jeża wracania na to samo miejsce. Po obudzeniu się ze snu zimowego jeż pamięta o szlakach, którymi chadzał przed zaśnięciem („pamięć miejsca”).

***

RYJEK służy jeżom do wykonywania przeróżnych czynności: rycia i kopania w ziemi. Prace te powodują wyłysienie ryjka.

***

SEN zimowy trwa u jeży, w zależności od cech klimatycznych zamieszkiwanego przez nich terenu, od października do kwietnia. W tym czasie jeż oddycha 1–9 razy na minutę, a serce bije przeciętnie 20 razy. Budzą się, gdy temperatura dochodzi do + 10°C. Przed utratą ciepła w czasie snu jeże zwijają się w kłębek.

***

TRYB życia jeża jest systematyczny: Śpi we dnie od 5:30 do 18:00. Koło 18:00 jest bardzo ruchliwy. Około 20:30 znów wypoczywa, ożywiając się ponownie między 0:30–2:30 i 4:00–5:30. W godzinach ożywienia wędruje, szuka pożywienia i po swojemu się zabawia.

***

ULUBIONYMI kolorami jeży są barwy ciemne. Na 20 prób pewien jeż tylko raz wybrał drzwiczki koloru niebieskiego a 19 razy czarne, i to bez wahania. W innych wypadkach wybierał drzwiczki w żadnym wypadku nie żółte, lecz białe.

***

WILGOCI i wody jeż raczej nie lubi. Stara się zamieszkiwać miejsca suche. Zdarza się jednak, że polując, nieźle pływa. Bardzo lubi zlizywać rosę.

***

ZACIEKŁYMI wrogami jeży są ptaki drapieżne, sowy, lisy i ludzie. Chrońmy jeża!

Opracowane wg Jeży Włodzimierza Serafińskiego (Państwowe Wyd. Naukowe)

Tekst pochodzi z numeru 616/1957 r. (pisownia oryginalna), a możecie Państwo przeczytać go w naszym cyfrowym archiwum.