Zagadka z dziełem sztuki (1)

Naszą pierwszą zagadkę z dziełem sztuki poświęciliśmy sławnemu i tajemniczemu dziełu Albrechta Dürera, najwybitniejszego niemieckiego artysty epoki renesansu.

Melancholia I to miedzioryt wykonany przez Dürera ponad 500 lat temu. Ta niewielka rycina jest przesycona złożoną symboliką, w głównej mierze związaną z wyobrażeniem stanu melancholii. Stanu zawieszenia, w którym nic nie jest oczywiste i jednoznaczne. Melancholia to rodzaj temperamentu, który wymownie określa jego nazwa pochodząca od greckich słów – mélanos (czarny) oraz chole (żółć). Przypisywany jest on ludziom pogrążonym w czerni myśli, zmagającym się ze wspomnieniami czy uginającym się pod naporem pytań o sens egzystencji.

Wokół ukazanej przez Dürera sceny można mnożyć pytania i domysły. Nie wiemy, jakiej płci są przedstawione postacie, jaką porę dnia pokazał Dürer, jakie znaczenie mają kamienne obiekty ukazane na rysunku i co symbolizuje ich układ. Czy wzorowane są na Archimedesowskich figurach, których badaniu poświęcał się artysta? Czy symbolizują kamień filozoficzny, obiekt marzeń Dürera i jemu współczesnych?

Równie niejasny jest sens jednego z najsłynniejszych znanych kwadratów magicznych, który zawarty jest w rycinie, choć w tym wypadku dostrzec możemy przynajmniej kilka jego konkretnych znaczeń. Pierwszy to oznaczenie daty, wynikające z układu liczb przedstawionych w dolnym wierszu kwadratu. Te liczby to 15 i 14, razem stanowiące datę powstania dzieła – 1514 rok, będący również rokiem śmierci matki artysty. Wydarzenie to miało popchnąć Albrechta Dürera do stworzenia miedziorytu. Drugą informacją zawartą w tym układzie jest liczba 34, stanowiąca zarówno sumę liczb w każdym wierszu i kolumnie, jak i sumę liczb narożnych czy ćwierci kwadratu i samego środkowego pola. Liczba 34 uznawana była za talizman poświęcony Jowiszowi – synowi, a zarazem antagoniście Saturna, który to miał sprowadzać na ludzi stan melancholii. Sam kwadrat magiczny symbolicznie określał epokę odrodzenia i ewolucję intelektu.

Możemy też próbować domyślić się sensu nadanego przez artystę, interpretując nazwę dzieła. Melancholia I (w języku niemieckim Melencolia) stanowi anagram słowa Cameleon LI I, co zwraca uwagę na wątek przemiany. Tak jak alchemik przemienia półszlachetne metale w złoto, tak człowiek – pozostający w centrum zainteresowań epoki odrodzenia  oraz samego Dürera – może mieć sposobność przemiany w istotę boską. Ten wątek mógłby tłumaczyć tajemniczość i hermetyczność dzieła – pamiętajmy przecież, że za takie rozmyślania Dürer prawdopodobnie zostałby posądzony o herezję.

Uważne pochylenie się nad Melancholią, zagłębianie się w jej symbolikę skłania odbiorcę do dalszych badań i do wysiłku zrozumienia treści w niej zawartych. W ten sposób artysta składa hołd ludzkiemu intelektowi i potencjałowi rozwoju.