Z Zofią Komeda-Trzcińską o: miłości do jazzu, wzruszającym i bezradnym mężu Krzysztofie; przyjaciołach: Hłasce i Polańskm, Konwickim, Cybulskim, Dymnym, Iredyńskim, Himilsbachu; szalonym pokoleniu: Osieckiej, Nasierowskiej, Łomnickim; „warszawce” i Hollywood oraz Bieszczadach rozmawiał Marek Różycki.

Dlaczego spośród wielu znanych ci fascynujących i utalentowanych mężczyzn wybrałaś Krzysia Komedę?

Zofia Komeda-Trzcińska: Wzruszył mnie swoją wielką pasją, konsekwencją i uporem w tym, co robi, a jednocześnie wielką bezradnością. Jako astrologiczny Skorpion lubię drobnych, małych blondynków, którymi trzeba się opiekować.

Jesteś bardzo zaborcza, więc jak udało się wam stworzyć harmonijne małżeństwo 

Informacja

Z ostatniej chwili! To druga z Twoich pięciu treści dostępnych bezpłatnie w tym miesiącu. Słuchaj i czytaj bez ograniczeń – zapraszamy do prenumeraty cyfrowej!

Subskrybuj

Byłam nadopiekuńcza. Krzysia nawet strzygłam, bo mu wciąż szkoda było czasu; albo komponował, albo coś mu się dobrze grało, albo ćwiczył palcówki. Szyłam dla niego nawet bardzo modne, piękne i kolorowe koszule. Ludzie się zachwycali. To dawało mi ogromne zadowolenie, że sprawiam mu przyjemność i że tak ładnie wygląda. Traktowałam go trochę jak dziewczęta laleczkę Barbie. Tak się nim opiekowałam, że jak miał wyrwać ząb, to ja stałam z tyłu, za fotelem  dentystycznym i trzymałam go za skronie. Tego sobie życzył, bo przyzwyczajony był do mojej troskliwości. On nigdzie, biedak, nie mógł beze mnie być, ani poflirtować sobie za bardzo, bo już trzask-prask! i patrzą – Zośka jest przy nim… Ja sobie z tego nie zdawałam sprawy. Wiele lat po jego śmierci zrozumiałam, że nie dawałam mu odetchnąć. Toteż jak się czasami wyrwał i dopadła go jakaś piosenkarka, to korzy­stał z tego. Nigdy w życiu sam nie atako­wał kobiet, ale jak dziewczyna była za­borcza – to on poddawał się…

A czy zpowodu tej zaborczej miłości do Krzysia nie cierpiało twoje dziecko z pierwszego małżeństwa?

Ja taka sama byłam dla mojego dziecka. Z tym że dla Krzysia byłam łagodniejsza, a dla syna bardziej wymagająca i szorstka.

Krzysztof Komeda z żoną Zofią; zdjęcie: Wojciech Plewiński

Żona – jak sądzę – wolałaby mieć stabilny dom. Nieprzemknęła ci przez głowę myśl, że lepiej byłoby mieć za męża lekarza laryngologa ze stałymi dochodami niż kompozytora, „pędziwiatra“ wiecznie z głową w chmurach?

Bardzo dobre pytanie. Nigdy w życiu o tym nie pomyślałam. Właśnie ja mu pomogłam przestać być laryngolo­giem, zostawić medycynę. On wszystko, co robił, starał się wykonać perfekcyjnie i był bardzo dobrym laryngologiem. Ro­bił już nawet operacje. Ale tak strasznie cierpiał i tęsknił za muzyką, że jak cho­dził na poranki filharmoniczne w Pozna­niu, to płakał z tęsknoty i radości, że w ogóle  słucha muzyki. On uznawał i kochał nie tylko jazz, ale także muzykę poważną; zawsze miał karnet na Festi­wal Chopinowski i Warszawską Jesień.

Mało tego, że mi wcale nie zależało na tym, żeby on był regularnie zarabia­ jącym mężem, opiekunem domu na po­sadzie. Nigdy w życiu, gdyby nawet była jakaś największa potrzeba finansowa dla domu, nie namawiałam go do napi­sania na przykład piosenek, bo on tego nie cenił.

…ale chyba byłaś zmęczona takim życiem u boku wybitnego kompozytora, będąc jego menedżerem, żoną, opie­kunką, muzą?

Fakt, bardzo byiam zmęczona, z czego nie zda­wałam sobie sprawy. Pa miętam, kiedyś leżeliśmy sobie z Krzysiem wieczorem, przebrani już w piżamy i słuchaliśmy jakiejś muzyki jazzowej. W pewnym momencie powiedziałam do niego: „Mój Boże, jak ja bym chciała już, Krzysiu, żebyśmy tak mieli po siedemdziesiąt lat i mogli spokojnie, kiedy chcemy, pójść sobie do parku, do Łazienek, karmić kaczki, łabędzie; żebyśmy sobie tak spacerowali i nie musieli się nigdzie spieszyć, coś ciągle załatwiać. I wtedy on się przeraził powiedział: „Jak ja ciebie nie rozumia­łem i nie znam; nie wiedziałem, że ty jesteś już tak bardzo zmęczona. Miałam wówczas najwyżej 31 lat i byłam potwornie wyczerpana tą  nieustającą walką z opornym życiem, istnieniem, bo byłam wszystkim dla niego: krawcową, fryzjerką, menedżerem, prowadziłam dom, wychowywałam dziecko, pracowałam zawodowo jako impresario jazzowych zespo­łów w nieustalonych godzinach. Nieraz największa praca była w dni świąteczne, soboty i niedziele, i całe noce zarywa­łam. A jeszcze dokształcałam się, bo za­wsze ciągnęło mnie do ludzi inteligent­niejszych ode mnie. Może to jest rodzaj jakiegoś snobizmu, ale jeżeli tak – to bardzo dobrze na tym wyszłam, bo dużo więcej dowiedziałam się z życia i o kon­dycji ludzi.

Zofia Komeda-Trzcińska; zdjęcie: Artur Pawłowski

A życie towarzyskie, „otwarty dom“, wielość różnorodnych znajomości – to chyba również było męczące?

Nie, wręcz dawało mi to ulgę; nawet piłam wtedy alkohol i pozwalało mi to rozładować napięcie. Gdy Krzysio już za bardzo pracował, to specjalnie nakłaniałam go i nieumówieni z nikim szliśmy do SPATIF-u. Przy najmilszym stoliku, z jakimiś najsympatyczniejszymi znajomymi przysiadaliśmy i bawiliśmy się, piliśmy wódkę, jedliśmy, gawędziliśmy, aż nas ze SPATIF-u nie wyrzucono. 

Wtedy szliśmy jeszcze do „Melodii “, przeważnie z Tadziem Konwickim, który też był bardzo wytrwałym kompanem, wspaniałym umysłem do towarzystwa I też lubił popijać. W „Melodii”, która była naprzeciwko KG, portier zwykł mawiać: „Znowu pan Konwicki ze swoim towarzystwem… Panie Tadeuszu, ile razy mam panu mówić, że ta speluna nie jest dla takich ludzi, jak pan…“

Kto jeszcze towarzyszył wam w tych nocnych eskapadach?

Zbyszek Cybulski się przewijał, Adaś Pawlikowski, Kostenko, Andrzej Kondratiuk, Janek Himilsbach i wielu, wielu innych. Kilka razy widzieliśmy Hłaskę, ale wówczas jeszcze nie byliśmy przyjaciółmi.

Twoja i Krzysia znajomość z Mar­kiem Hlasko przerodziła się w przy­jaźń dopiero w Ameryce?

Hłasko też został ściągnięty do Los Angeles przez Polańskiego. Przy­jechał z Paryża, gdzie już miał pewną pozycję i byl częściowo ustawiony. Miał być Romka scenarzystą, ale on odrzucał scenariusze Hłaski, twier­dząc, że są za bardzo europejskie lub słowiańskie. Twierdził, że Marek nie umie pisać dla Amerykanów. Hłasko był czuły, wrażliwy, wielki polski patriota i bardzo nieszczęśliwy, tęskniący za ojczyzną, do której nie mógł wrócić. Został zgnojony przez Polańskiego. Sam Marek mi powiedział: „Romek wykopał mnie jak psa na zbitą mordę i zmarnował mi życie”.

Przyjaźń między nami a Hłaską to za mało powiedziane – to była miłość. Krzysio go kochał całym sercem i on Krzysia. Dlatego odebrał sobie życie, jak Krzysio umarł. I ja go pokochałam, choć poznałam Marka, gdy Krzysio już był chory, a ja przyjechałam do Ameryki. Zadzwoniłam do niego, przedstawiłam się i powiedziałam: „panie Marku, tutaj cała Polonia usiłuje mi wmówić, że gdyby nie pan, nie byłoby wypadku. A ja pana o nic nie winię, bo Krzysztof był nawet starszy od pana i obaj byliście urżnięci”. Ostatnią Wielkanoc w swoim życiu Hłasko spędził ze mną. Trzy doby by­liśmy razem. Jeździliśmy tylko do Krzysia na kilka godzin do szpi­tala i znów wracaliśmy do roz­mów. On wówczas wiele opowiedział mi o sobie.

Zosiu, jesteś rówie­śniczką pokolenia, z którego wywodzi się Osiecka, Nasierowska, Pola Raksa, Cybulski, Polański, Łomnicki, a które identyfikujemy dzisiaj jako szalone, zwa­riowane i piękne czasy. Z tego zaś, co mówisz, nie wynika wcale, że jesteś typową dziewczy­ną lat 50., tylko taka trochę cura domestica, taką mamuśką, która jak kwoka roztaczała opiekę nad Krzy­siem i synem.

Nieprawda, cieszyłam się życiem! A jak ja mam ci to opowiadać? Bawiłam się, wykorzystując każdy moment. By­ły wspaniałe jazz-campingi, bardzo często chodziliśmy do przeróżnych knajp, urządzaliśmy wspaniałe sylwe­stry, a sam fakt, że Krzysio nazwał kompozycję dla mnie „Grazy girl” („Szalona dziewczyna”) – to najlepiej o tym świadczy. Właśnie byłam szaloną dziewczyną, bo mówiłam ludziom prawdę w oczy i bali się mnie. A jak tańczyłam, to tańczyłam do upadłego; a jak piłam – to dotąd, aż się upiłam… Wszystko robiłam do końca. Całą sie­bie wkładałam w każdą czynność, któ­rej się podejmowałam.

Czy możesz powiedzieć, dlaczego po śmierci Krzysia, nie związałaś się z żadnym innym mężczyzną?

Związałam się kilkakrotnie, ale nie dochodziło do ślubu, bo zawsze w ostatniej chwili porównywałam go z Krzy­siem i robiłam rejteradę, uciekałam.

Po sześciu latach od śmierci Krzysia pojechałaś w Bieszczady i osiedliłaś się tam na wiele lat. Skąd ta decyzja?

Bieszczady to była moja samoobro­na przed „warszawką” i „Księstwem Warszawskim”. Pochodzę z kresów – co prawda bliskich, znad Buga, ale już etnicznych ziem ukraińskich, gdzie na wsiach przeważali Ukraińy, gdzie były cerkwie i pięknie śpiewano msze gregoriańskie. Nie mogłam wrócić w moje strony rodzinne, więc pojechałam w Bieszczady, bo częściowo przypominało mi to majątek Dryszczów. Dziwny zbieg okoliczności, że osiedliłam się w tym miejscu w Bieszczadach, gdzie mój ojciec przyjeżdżał na polowania i mam z nim zdjęcie z tego okresu.

Powróćmy jeszczedo ludzi, którzy swoją osobowością wywarli pięt­no na całym pokoleniu, a których znałaś i kochałaś.

Zbyszek Cybulski. On nigdy nie powinien się ożenić, bo nie dawał gwa­rancji ani stabilności rodzinie przez swój charakter i sposób bycia. W życiu osobistym ten wybitny aktor nie byl szczęśliwy. Ale był to szlachetny, bardzo wartościowy, wrażliwy człowiek i przyja­ciel. Bardzo serdecznie lubiłam Kobielę – ceniłam go i szanowałam. Współ­czułam temu utalentowanemu aktoro­wi – czego mu nigdy nie powiedziałam – że miał taki piskliwy głosik i nie był za piękny. Kobiela był z tego powodu mocno zakompleksiony. Zbyszek Cybul­ski z kolei cierpiał strasznie z powodu krótkich nóg…

Bardzo ceniłam i lubiłam Antonie­go Słonimskiego, Adama Ważyka, pro­fesora Kotta, wspaniałego pisarza i ga­wędziarza – Stryjkowskiego oraz bardzo zacnego człowieka, Stefana Staszew­skiego, wyklętego na wieki przez towa­rzyszy, komunistę. Wiele intelektualnie zyskałam na tych znajomościach i przyjaźniach.

Dlaczego tak ceniłaś i przyjaźniłaś się z – dość przecież kontrowersyjnymi w życiu prywatnym – Iredyńskim, Hła­ską, Dymnym, Himilsbachem?

Ja w ludziach, którzy uchodzili w tak zwanym środowisku za brutal­nych, wulgarnych czy prostackich, ni­czego takiego nie dostrzegałam. Nigdy nie miałam z nimi żadnych spięć. Do­chodziłam z nimi do wielkiej przyjaźni i zażyłości. Tak było z Himilsbachem, Iredyńskim. Romek Polański, jak byli w ciężkiej sytuacji z Basią Kwiatkowską w Paryżu, jak walczył o to, żeby się wybić przez Paryż statystował i pisał za póldarmo sceny do scenariuszy, to właśnie ze mną korespondował i zawsze znajdowa­liśmy wspólny język. Opisywał, co robił, komu jakiś kawałek scenariusza napi­sał za grosze, gdzie statystował itd. Zu­pełnie jak dwie bliskie sobie dziewczy­ny, które rozstały się na jakiś czas, pi­saliśmy do siebie obszerne listy.

Jak określiłabyś Polańskiego, który z tego pokolenia wybił się najbardziej?

Dlatego, że on był bardzo konsekwentny i niejednokrotnie potrafł być okrutny, żeby tylko osiągnąć sukces. Bez sentymentów odrzuci! Hłaskę, któ­rego sam ściągnął do Ameryki. Potrafił deptać ludzi. Ale Krzysio pracował dla niego z wielką radością.

Podobało ci się Hollywood?

Nigdy w życiu nie zaakceptowałam tego towarzystwa. Cala ta pompa była mi obca. Zawsze na przyjęciach pokazywałam im „gest Kozakiewi­cza”… Na największych przyjęciach, jak patrzyłam na te sztuczne kobiety ze sztucznym uśmiechem, które nie mogły normalnie utrzymać szklanki, bo miały podolepiane szponiaste pazury, zalecające się do różnych starych, obleśnych, opasłych producentów i reżyserów, żeby tylko jakąś rólkę czy epizodzik dostać – gardziłam nimi. Albo ci rozpirzeni młodzi filmowcy z rozchełstanym i ko­szulam i odkrytymi torsami, poobwieszani świeci­dełkami, krzyżami na złotych, grubych łańcuchach albo gwiazdami Syjonu… To było okropne!

Ja zazwyczaj występowałam w skan­dynawskich drewnianych chodakach, dżinsach i starym, powyciąganym swe­trze Krzysia, o takim miodowym kolorze… Nie znosiłam tej pompy i nie znoszę. Pojechałam w Bieszczady i tam mam przyjaciół prostych chłopów i umiem z nimi rozma­wiać. Równie świetnie towarzysko bawiłam się pijąc wódkę z chłopami, góralami bieszczadzkimi, jak z inteligencją. Ale tak jak nie cierpiałam miałkiej intelektualnie „warszaw­ki”, tak nie uznawałam „śmietanki“ Hollywoodu, gdzie liczył się tylko szmal, seks i wszystko było robione pod kątem pokazania się na tym targowisku próżności.

A twoja pasja społecznikowska, która przerodziła się w politykę?

Włączyłam się w politykę, między innymi organizując Komitet Obywatel­ski, zakładając pierwszą w Polsce So­lidarność Rolników Indywidualnych w 1981 roku w Bieszczadach; współ­organizowałam pierwszy strajk chłop­ski w Ustrzykach, który tak długo trwał – nie nagłaśniany przez wiele miesięcy – a który teraz nazywają strajkiem ustrzycko-rzeszowskim. A Rzeszów poparł nas dopiero po dwóch miesiącach… 

Dlaczego to wszystko robiłaś?

Z potrzeby serca. Tak jak pokochałam jazz, bo był zakazany. Komu­na przestawiła mi życie. Jestem z roz­parcelowanych ziemian. Gdyby nie ko­muna – nie zamieszkałabym w mie­ście. Na pewno wyszłabym za ziemia­nina albo gospodarowałabym na Dryszczowie. Odebrano mi moją oso­bowość, moją największą miłość – zie­mię i skazano na życie w mieście. Te­raz znów, niestety, wróciłam do War­szawy – do mieszkania, w którym za­czynałam życie z Krzysiem. Właśnie kończę korektę drugiego, poszerzone­go wydania biograficznej książki pod tytułem „Komeda, Zośka i inni”. Pierwotnie chciałam dać tytuł książce „Oj, Zośka”. Taki tytuł, bo zawsze byłam i jestem skandalistką, i żyłam tak jak chciałam.

Tekst pochodzi z archiwalnego numeru „Przekroju” 2719 (31/1997). Zachowano pisownie oryginalną.